Bronisław Kowalczuk

Andrzej Ostrokólski

 

Nowoczesna organizacja gospodarki łowieckiej
 



    Polski Związek Łowiecki realizuje statutowe cele głównie przez działanie podstawowych jednostek organizacyjnych, którymi są koła łowieckie skupiające po około 40-80 myśliwych. Jednym z zakresów działalności statutowej jest ochrona środowiska, która realizowana jest równocześnie z prawidłową gospodarką łowiecką. Na obszarze okręgu koszalińskiego funkcjonuje kilkadziesiąt kół łowieckich; jednym z nich jest koło o nazwie "Oręż", które podjęło nowatorskie działanie w zakresie ochrony środowiska, poprawy warunków bytowania zwierzyny i minimalizacji strat w uprawach leśnych i rolniczych.
    Gospodarka łowiecka prowadzona jest na powierzchni wynoszącej około 12 000 ha, obszar ten leży pomiędzy kompleksami lasów mieszanych, a jego wymiary wynoszą około 18×16 km. Kompleksy leśne łączy ze sobą dolina rzeki Radew, której dopływy, bagniste otoczenie i przylegające lasy stanowią naturalną ostoję zwierzyny. Ten pas terenu szeroki zaledwie na 4-6 km jest specyficznym "korytarzem" skrytego i bezpiecznego przemieszczania się różnych gatunków wolno żyjących zwierząt. Rysunek l przedstawia rozmieszczenie roślinności i systemu wód powierzchniowych.
    Na północ i południe od tego "korytarza" położone są pola uprawne, które zwierzyna traktuje jako miejsce żerowania, gdyż stanowią one obok upraw i nasadzeń lasów szczególnie atrakcyjne pod względem jakościowym i smakowym źródło pożywienia. Największe zniszczenia w uprawach rolniczych występują na plantacjach ziemniaków, kukurydzy, owsa, bobu, jęczmienia, żyta oraz buraków cukrowych i pastewnych. Na zniszczenia narażone są również inne uprawy, a nawet małe przyzagrodowe ogrody rolników. Równie wielkie zniszczenia mogą powstawać na leśnych obszarach, gdzie przeprowadzone zostały nasadzenia oraz w kilku-, kilkunastoletnich młodnikach. Najwięcej szkód powodują jelenie i dziki oraz sarny, dlatego odpowiednie akty prawne zobowiązują koła łowieckie do wykładania właściwie wybranej karmy w paśnikach na terenach leśnych. Koło łowieckie "Oręż" zobowiązane jest co roku przygotować i wyłożyć dla zwierzyny blisko 120 ton karmy, na którą składają się pasze objętościowe, treściwe i soczyste (słoma, siano, tzw. liściarka, ziarno zbóż i kukurydzy, snopki nie młóconego owsa, ziemniaki, buraki, marchew, kapusta). Pomimo dożywiania zwierzyny w lasach nadal odczuwa ona potrzebę żerowania na uprawach, powodując znaczne straty w rolnictwie. Na tych terenach w wyniku uszkodzeń upraw rolnych występuje od 160 do 600 ha łącznych powierzchni całkowitych zniszczeń. Odszkodowania wypłacane rolnikom stanowią wielkie obciążenie gospodarki łowieckiej.
    Organizacja działalności statutowej wymaga dokonania podziału terenu dzierżawionego przez koło łowieckie na łowiska, których granice i numerację przedstawiono na rysunku 2. Pięć łowisk (nr I-V) otacza obszar oznaczony symbolem "R", którym określa się tzw. "Rezerwat". Jest on traktowany jako ostoja zwierzyny, występują tu dogodne warunki do schronienia się przed ludźmi, penetrującymi okoliczne lasy w poszukiwaniu runa leśnego. Dlatego myśliwi na tym obszarze wykonują jedynie odstrzały sanitarne i selekcyjne, prowadząc intensywne, całoroczne dokarmianie.
    Łowiska (I-V) wyznaczone są w taki sposób, aby obejmowały pola uprawne, niewielkie zalesienia śródpolne i częściowo obrzeża kompleksów leśnych. Zasadniczo polowania odbywają się na terenach otwartych i zagrożonych zniszczeniem upraw rolnych, głównie prowadzi się polowania indywidualne. Myśliwi samotnie polujący cicho przemieszczają się w terenie, a odstrzału dokonują po odpowiednio długiej obserwacji licznej grupy zwierząt, wybierając najsłabszą sztukę. Polowania zbiorowe z głośnym pędzeniem realizowane są zaledwie 1-3 razy w roku i to na tak wybranym obszarze, aby zasadnicza grupa zwierzyny nie została zaniepokojona.
    Całokształtem działalności koła łowieckiego kieruje czteroosobowy Zarząd. Wszyscy myśliwi są podzieleni na grupy i przydzieleni do jednego z pięciu łowisk, w którym gospodarzem jest jeden z pięciu myśliwych, mieszkający na terenie obwodu łowieckiego. Wykonywanie polowań i stan zwierzyny kontrolują starannie przygotowani strażnicy łowieccy. Wszystkie prace związane z gospodarką łowiecką i ochroną środowiska wykonują nieodpłatnie myśliwi, których wspierają wyszkolone brygady robotników. W okresie wegetacji roślin uprawnych do ich ochrony, a także do ochrony nasadzeń leśnych, zaangażowanych jest w sposób ciągły (24 godziny na dobę) ponad 30 pracowników. Rysunek 3 przedstawia wędrówki zwierzyny na atrakcyjne żerowiska - uprawy rolnicze i leśne.
    Przepłaszana z upraw rolnych zwierzyna musi zdobywać pokarm i dlatego od wielu lat uprawiane są tzw. poletka żerowe o powierzchni około 0,5-1 ha każde, rozmieszczane na skraju lasów. Liczba tych poletek jest zmienna; łączna powierzchnia około 20-25 ha. Wykładana także jest karma w typowych paśnikach rozmieszczonych w głębi lasów.
    Niestety, nie było i nie jest to wystarczające, aby właściwie chronić rolnicze uprawy i las przed zniszczeniem. Tym bardziej że na uprawy rolne przychodzi żerować zwierzyna mająca stałe ostoje w dużych kompleksach leśnych.
    Po wieloaspektowej ekspertyzie podjęto decyzję wydzierżawienia majątku rolnego o powierzchni blisko 500 ha. Od dwóch lat uprawiana jest w Gospodarstwie Rolno-Łowieckim ziemia orna z przeznaczeniem plonów na karmę dla zwierzyny. Zwierzyna nie jest płoszona na tym terytorium i obecnie można obserwować chmary jeleni liczące nawet po 50-80 sztuk i watahy dzików po 20-30 sztuk. Okazuje się, że mimo intensywnego żerowania zwierzyny na tych uprawach, zebrano w tym roku ziarna różnych zbóż łącznie 23 000 kg, owsa w snopkach 58 000 kg, zgromadzono 5 000 kg siana na zimowe dokarmianie zwierzyny płowej. Na okres nadchodzącej zimy przygotowano i obsiano 46 ha rzepakiem oraz na łącznej powierzchni 70 ha zasiano oziminy. Rozpowszechniana jest uprawa topinamburu, chętnie zjadana przez zwierzynę łowną. Uzyskana po kosztach własnych produkcji karma jest wykładana w specjalnie wybieranych miejscach. Gospodarze łowisk dozorują pobieranie karmy przez zwierzynę z paśników i żerowisk na obrzeżach lasów.
    Zastosowano sprawdzony system monitoringu, w którym uczestniczą: gospodarze łowisk, leśnicy, myśliwi, pracownicy GRŁ, rolnicy posiadający uprawy w pobliżu lasów oraz ochotnicze patrole młodzieżowe ze szkół podstawowych. W przypadku występowania pierwszych śladów żerowania zwierzyny na uprawach, natychmiast wykładana jest atrakcyjna smakowo karma na drogach przemieszczania się zwierzyny. Rysunek 4 i rysunek 5 obrazują całokształt systemu dokarmiania zwierzyny na terenach łowieckich Koła Łowieckiego "Oręż". Myśliwi prowadzący całodobową obserwację ze specjalnie wybudowanych wież (ambon) potwierdzają skuteczność tych działań. Przedstawione na rysunku 6 wielkości szkód łowieckich i ilości karmy obrazują zależność wyników ochrony środowiska od dokarmiania zwierzyny.
    Podkreślić przy tym trzeba, że stan populacji saren, jeleni i dzików, dzięki planowym odstrzałom, utrzymuje się na stałym poziomie z prawidłowymi odchyleniami, które nie przekraczają 10-15% wielkości stada.
    Ochrona środowiska naturalnego wymaga ciągłego wysiłku i zmiany miejsca w ciągu roku. W okresie zimy dokarmianie jest intensywniejsze na kierunkach prowadzących do młodych partii lasu i pól obsianych oziminami. Wiosną zwiększyć trzeba ochronę upraw rolnych, gdyż oprócz ozimin zboża jare oraz od maja do czerwca kukurydza stają się miejscem żerowania. W ciągu lata, gdy różne uprawy rolne dojrzewają, a w lesie penetracja grzybiarzy przepłasza zwierzynę, znajduje ona schronienie na polach i w niewielkich śródpolnych zadrzewieniach. Na przełomie lata i jesieni największe zniszczenia mogą wystąpić na uprawach roślin okopowych. Najtrudniejszym okresem do ochrony zwierzyny jest przełom września i października - czas godowy jeleni. Grzybiarze wywołują niepokój w lesie, pola są odkryte (ścierniska). W tej sytuacji jedyną ostoją dla zwierzyny stają się tereny podmokłe. Dlatego tak wiele czasu, wysiłku organizacyjnego i kosztów ponosi się, aby zwierzyna w pobliżu rzeki znajdowała wyłożoną karmę i nie musiała wędrować na świeże zasiewy ozimin.
    Niestety, występuje na tych terenach zjawisko kłusownictwa. Dla pewnej grupy miejscowej ludności najwygodniej jest uprawiać ten proceder w listopadzie i grudniu, kiedy jeszcze nie ma ciągłej pokrywy śnieżnej oraz w marcu i kwietniu, kiedy śniegi zanikają, a noce są jeszcze długie. Zazwyczaj w tych okresach znajduje się najwięcej wnyków i innych pułapek. Co roku jesienią i wiosną organizowane są liczne (200-300) patrole dziennonocne, gdyż obecność myśliwych często powstrzymuje kłusowników przed wędrówkami do lasu.
    Na terenie "Rezerwatu" nie prowadzi się polowań na ptactwo. Najważniejsze jest dla nas stworzenie naturalnych, spokojnych warunków bytowania zwierzyny. Dzięki temu obserwuje się w lesie gniazdowanie następujących ptaków chronionych: kruk (Corvus corax), turkawka (Streptopelia turtur), gołębiarz (Accipiter gentilis gallina-rum), kania rdzawa (Milvus mi-Ivus), myszołów (Buteo buteo).
    By zagospodarować łowiska leśne i chronić drzewostany przed szkodami od zwierzyny płowej, w kalendarzu działań koła łowieckiego stale realizuje się następujące zadania:

  1. Odgławianie istniejących zarośli wierzb krzaczastych,
  2. Uproduktowienie łąk śródleśnych poprzez wykoszenie raz do roku,
  3. Zakładanie poletek topinamburu,
  4. Zakładanie upraw rolniczych przeznaczonych do spokojnego żerowania w okresie całego roku,
  5. Produkcja i wykładanie liściarki - roślin smakowo atrakcyjnych dla zwierzyny,
  6. Dezynfekcja paśników i miejsc dokarmiania zwierzyny,
  7. Produkcja i zawieszanie budek lęgowych dla ptaków, które żywią się owadami niszczącymi las i uprawy rolnicze.

    Wynikiem kompleksowych działań jest poprawa kondycji zwierzyny, coraz mniej występuje sztuk cherlawych, a samce jelenia i sarny "nakładają" silniejsze poroża. Występuje wyraźny, bezpośredni związek stanu środowiska naturalnego, warunków bytowania zwierzyny z jakością całej populacji wszystkich zwierząt łownych zasiedlających nasze łowiska.
 

POWRÓT