TUR
Nazwa: Tur (Bos primigenius)

Rodzina: wołowate (Bovidae)

Zajęcie: patronowanie kołu łowieckiemu

Wygląd: długość ciała 2,6-3,1 m, wysokość w kłębie ok.1,8 m. Masa ciała byków to ok. 800-1000 kg, natomiast turzyce (krowy) były o ok.1/4 mniejsze i lżejsze. Tur jest przodkiem bydła domowego. Do XVII wieku zachował się w lasach mazowieckich jako królewska zwierzyna łowna, lecz mimo ustaw ochronnych jego liczba zmniejszała się stale. Ostatni okaz został zabity w Puszczy Jaktorowskiej w 1627 roku. Podane tutaj rozmiary i wygląd zrekonstruowano na podstawie opisów w kronikach i zachowanych rycin. Sierść tura była barwy czarnobrunatnej. Na czole występowały gęste kędzierzawe włosy, a wzdłuż grzbietu ciągnęła się jasna smuga. Krowy i cielęta były znacznie jaśniejsze, najczęściej rude. Charakterystyczne długie, jasne rogi (u byka znacznie masywniejsze) w części nasadowej odchodziły na boki, by następnie skręcać ku przodowi i w górę.

Występowanie: od plejstocenu rozprzestrzeniony w Eurazji, północnej Afryce i Azji Mniejszej. Początkowo warunki środowiska i pokarm musiały być dla gatunku bardzo korzystne, gdyż najwcześniejsze wykopaliska wskazują na znacznie większe rozmiary ciał tura niż w okresie późniejszym. Tur w Europie przeżył do czasów historycznych, jednak stopniowo zanikał w kierunku z zachodu na wschód. W Polsce od XIV wieku stał się zwierzęciem nielicznym i mimo ochrony wyginął w i poł. XVII wieku. Ostatnie dwa okazy występujące w Polsce były zarazem ostatnimi żyjącymi turami na świecie. Tura próbuje się restaurować opierając się na obecnie żyjących prymitywnych rasach bydła: hiszpańskich i południowofrancuskich, bydła korsykańskiego, szkockiego i węgierskiego.

Środowisko: lasy, czym przypomina żyjących jeszcze obecnie dziko indyjskich krewnych, przede wszystkim gaura (B. gaurus). Typowym jego środowiskiem były widne lasy mieszane poprzecinane łąkami i zaroślami. Latem, jak mówią o tym stare przekazy, miał się często zapuszczać na pola uprawne.

Tryb życia: tur był zwierzęciem stadnym. Stadu przewodziła stara doświadczona krowa. Dorastające byczki tworzyły własne stada, natomiast stare byki były samotnikami. Prawdopodobnie nie trzymały się tak ściśle określonych miejsc jak krowy. W rejonach o większej pokrywie śnieżnej tury przypuszczalnie odbywały zimą wędrówki. Były jednak w stanie znieść również dłuższe okresy niedoboru pokarmu dzięki zgromadzonym w korzystniejszej porze roku zapasom tkanki tłuszczowej. Jako przeżuwacze maksymalnie wykorzystywały pobrany pokarm. Zerwane wargami i długim językiem trawy i zioła trafiały do żwacza, w którym podlegały fermentacji, dzięki znajdującej się w nim florze bakteryjnej i pierwotniakom. Powtórnie przeżuty w czasie dłuższego spoczynku pokarm trafiał do pozostałych komór żołądka i w ostatniej z nich, trawieńcu, ulegał dzięki działaniu soku żołądkowego właściwemu strawieniu.

Pokarm: poza typowym dla wołowatych pożywieniem złożonym z traw i roślin zielnych także liście krzewów i drzew, na jesieni również żołędzie, a zimą ściółka liściasta.

Uwagi: pierwsze kopalne szczątki tura w środkowej Europie pochodzą sprzed 18-15 tysięcy lat, z początkowej fazy zlodowacenia bałtyckiego (wizerunki tura pojawiają się już jednak na najstarszych malowidłach naskalnych z Francji i Hiszpanii z epoki młodszego paleolitu, datowanych na 25-22 tys. lat wstecz). Po ustąpieniu lądolodu tur rozszerzył swój zasięg w Eurazji od zachodniej Europy do Morza Chińskiego. Przed około 8 tys. lat człowiek rozpoczął udomowienie tura, przypuszczalnie na terenie Azji Mniejszej. Tur jest więc jednym ze zwierząt, które najwcześniej uległy procesowi domestykacji. Udomowienie odbywało się prawdopodobnie niezależnie od siebie w różnych rejonach, przede wszystkim tam, gdzie tur nie występował łącznie z możliwym również do oswojenia żubrem. To, że żubr nigdy nie stał się zwierzęciem domowym wynika z faktu, że po domestykacji tura nie było już takiej potrzeby. Wszystkie współczesne rasy bydła domowego, tworzące bardzo szeroką gamę odmian zróżnicowanych zależnie od ich przeznaczenia użytkowego, pochodzą wyłącznie od tura.

źródło: Josef Reichholf "Ssaki", Warszawa 1996.

powrót do strony głównej